غدیر خم؛ بیانگر اهمیت و جایگاه ولایت در حاکمیت اسلامی
سال دهم هجرت، پیامبر اسلام (ص) از طرف خداوند مأمور شد تا دو مسئله مهم دین اسلام را به مردم ابلاغ کند که آن دو مسئله عبارت بود از حج و ولایت و خلافت دوازده امام (ع). پس از این اعلان، مردم با عجله آماده خروج از مکه شدند. بعد از اینکه افراد به محل غدیر خم رسیدند، پیامبر بر روی منبری که در زیر درخت کهن‌سالی که در آنجا بود ساخته بودند، رفت و سپس دستور داد تا امیرالمومنین (ع) را فراخواندند و دستور دادند بالای منبر پیامبر و دست راست آن حضرت بایستد، پس پیامبر منتظر ایستاد تا مردم کاملاً جمع شدند و آنگاه خطابه رسمی خود را بیان کرد.
آن حضرت در اثنای خطبه دو عمل را انجام داد. در ابتدا پس از مقدمه‌چینی و ذکر مقام خلافت و ولایت امیرالمومنین (ع) برای اینکه هر گونه شک و شبهه‌ای را برطرف کرده باشد، پس از شرح مقام ولایت به صورت لسانی حضرت علی (ع) را جانشین خود خواند و آن را بدین گونه عنوان کرد که «باطن قرآن و تفسیر آن را برای شما بیان نمی‌کند، مگر این که کسی که دست او را می‌گیرم و او را بلند می‌کنم و بازویش را گرفته و او را بالا می‌برم» سپس پیامبر اسلام، بازوان حضرت علی (ع) را گرفت و سپس فرمود: «هر کس من مولی و صاحب اختیار اویم، این علی مولی و صاحب اختیار اوست».
اقدام عملی دوم پیامبر (ص)، بیعت گرفتن از مردم بود. چون گرفتن بیعت از آن جمعیت انبوه غیرممکن بود، به همین خاطر ممکن بود که افرادی به بهانه‌های مختلف از بیعت شانه خالی کنند، حضرت فرمود به خاطر ازدحام جمعیت امکان بیعت گرفتن از همه وجود ندارد. این سخن را که من می‌گویم تکرار کنید و بگویید: «ما فرمان تو را از جانب خداوند که درباره علی‌بن‌ابیطالب و امامان و مریدانش به ما رساندی اطاعت می‌کنیم و به آن راضی هستیم و با قلب و جان و زبان و دست‌مان با تو بر این مدعا بیعت می‌کنیم … عهد و پیمان در این‌باره برای آنان از ما و از قلب‌ها و جان‌ها و زبان‌ها و ضمایر و دستان‌مان گرفته شد. هر کس با دستش توانست وگرنه با زبانش بدان اقرار کرده است».
وقتی کلام حضرت پایان یافت، همه مردم سخن ایشان را تکرار کردند و بدین‌وسیله بیعت عمومی گرفته شد. در مراسم بیعت، پیامبر (ص) عمامه خود را که «سحاب» نام داشت، به عنوان تاج افتخار بر سر امیرالمومنین (ع) قرار داد.
داستان غدیر از عظمت و ضرورت ولایت خبر میدهد، رسول گرامی اسلام (ص) در آن هنگام و در زیر آن آفتاب سوزان، آن همه جمعیت را برای چه نگه میدارد و چه پیامی برای‌شان دارد، به راستی این پیام اساسیترین پیام دین بود و به راستی رسول اکرم (ص) بر عظمت و ضرورت آن واقف بود که مردم را در آن گرمای سوزان نگه داشتند و رسالت آسمانی خویش را به مسلمانان ابلاغ کرد.
واقعه غدیر عظمت اسلام را معنا داد و با تفکر عمیق عدالت‌خواهی، سعادت بشری را به عینیت رساند و امید به هدایت الهی را تجسم بخشید. غدیر روز ولایت و امامت و نشانه تداوم حرکت نبوت در مسیر امامت است تا امت اسلامی با فروغ نور ولایت، راه عدالت را بپیماید و با پیوند نبوت و امامت به سرچشمه علم و حکمت الهی دست یابد.
غدیر تنها نام یک سرزمین نیست، بلکه یک تفکر و نشانه و رمزی است که از تداوم خط نبوت حکایت می‌کند. غدیر نقطه تلاقی کاروان رسالت با طلایه‌داران امامت است. غدیر دریایی از معارف، فقه، فرهنگ، کلام، اخلاق و تفسیر، همه را یک‌جا دارد. آری غدیر یک سرزمین نیست، چشمه‌ای است که تا پایان هستی می‌جوشد، کوثری است که فنا برنمی‌دارد، افقی است بی‌کرانه و خورشیدی است عالم‌تاب.
در یک کلام غدیر اقیانوسی بیکران است که سراسر هستی را پوشانده است. واقعه‌ای که آن را نمی‌توان بخشی از تاریخ دانست؛ چرا که غدیر همه تاریخ است. واقعه‌ای که تعظیم همه عصرها و نسل‌ها را در پیشگاه پاک خویش برانگیخته است. غدیر چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است.
اهمیت عید غدیر
عید سعید غدیر که عید ولایت و امامت است، همانند عید قربان و عید فطر از ایام‌اللّه محسوب می‌شود. پیامبر اکرم (ص) درباره روز عید غدیر فرمود: «روز غدیر خم برترین اعیاد امت من است و آن، روزی است که خدای متعال به من فرمان داد تا برادرم علی بن ابیطالب را به عنوان پرچم هدایت امت نصب کنم و آن روزی است که خدا دین را در آن کامل کرد و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای‌شان پسندید».
امیر مؤمنان (ع) نیز به پیروی از رسول اکرم (ص) روز غدیر را عید قرار داد و در سالی که عید غدیر روز جمعه بود، در خطبه خود فرمود: «خدای عزوجل در این روز دو عید بزرگ برای شما مؤمنان جمع کرد». مقام معظم رهبری نیز در اهمیت عید سعید غدیر خم فرموده‌اند: علت اهمیت عید غدیر، مسئله ولایت است. در این روز ولایت اسلامی تجسم پیدا کرد.
آداب عید غدیر
همان‌گونه که قرآن کریم شب قدر را از هزار ماه برتر می‌داند: «لیلة القدر خیر من الف شهر»، روایات نیز روز عید غدیر را از هشتاد ماه برتر دانسته و برای آن آدابی برشمرده که به برخی از آن‌ها شامل روزه‌داری، زیارت امیرمؤمنان (ع) با زیارت‌های مخصوص، از جمله زیارت «امین‌اللّه»، دعاهای مخصوص و مشترک این روز، از جمله دعای شریف ندبه، نمازها و سجده‌های مخصوص این روز، غسل کردن، تهنیت گفتن به برادران دینی در ملاقات‌ها، پوشیدن جامه‌های نیکو، زینت کردن و استفاده از بوی خوش است.
از دیگر آداب مهم غدیر می‌توان به شادی کردن و شاد کردن شیعیان امیر مؤمنان (ع) و در گذشتن از خطاهایشان، برآوردن نیازهای مؤمنان و هدیه دادن به آنان، صدقه دادن، اطعام مؤمنان، افطاری دادن به روزه‌داران، شکرگزاری به درگاه خدای سبحان به پاس نعمت بزرگ ولایت، یاد کردن از پیامبر اکرم (ص) و خاندان او و زیاد صلوات فرستادن بر آنان، برقرار ساختن «عقد اخوت» با برادران دینی و کوشش در عبادت و دعا اشاره کرد.
فضیلت عید غدیر
درباره فضلیت عید غدیر احادیثی از معصومان نقل شده است، از جمله آنکه پیامبر اسلام (ص) فرمود: روز غدیر خم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند در آن روز دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.
امام صادق (ع) نیز درباره این روز فرمود: عید غدیر عظیم‌ترین و باشرافت‌ترین عید مسلمانان معرفی شده که سزاوار است در هر ساحت آن شکر خدا به جای آورده شود و مردم روزه شکر بگیرند که روزه این روز معادل شصت سال عبادت است.
امام رضا (ع) نیز درباره عظمت عید غدیر فرمود: روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین …، اگر مردم ارزش این روز را می‌دانستند، بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه میکردند.
